Dossier Open Science

Open science is de term die in de wetenschappelijke wereld gebruikt wordt voor het in een vroegtijdig stadium van onderzoek al beschikbaar stellen van onderzoeksinformatie en die te delen en beschikbaar te stellen aan andere onderzoekers én geïnteresseerde (en geïnformeerde) leken. Het gaat dan niet alleen om publicaties maar ook om ruwe data(reeksen) en ontwikkelde software en code. Het doel van open science is om de kwaliteit en de impact van wetenschappelijk onderzoek te vergroten. Open science legt bovendien de nadruk op een open academische cultuur en onderlinge samenwerking waarbij het nadrukkelijk gaat om het erkennen en waarderen van alle teamleden van een onderzoeksgroep. In dit dossier bundelt het KNHG verslagen, beleidsdocumenten, databases en repositories, onderzoek en andere relevante initiatieven op dit terrein. 

Verslagen

• In oktober 2022 heeft Science Europe een online conferentie over open science georganiseerd, waar onderzoekers en experts discussieerden over open science als onderzoeksnorm en de transitie daarnaartoe. KNHG-directeur Antia Wiersma en managing editor van BMGN – Low Countries Historical Review Tessa Lobbes deelden hun belangrijkste bevindingen in een verslag. Het officiële rapport van deze conferentie is in mei 2023 gepubliceerd en leest u hier.

Beleidsdocumenten

• In oktober 2023 vond de Global Summit on Diamond Open Access plaats in Mexico, waaraan meer dan 700 onderzoekers, universiteiten, uitgeverijen etc. van over de hele wereld deelnamen. Hieruit is het document Conclusions and Way Forward voortgekomen.
• Eind oktober 2022 heeft de KNAW een handreiking gepubliceerd over wetenschapscommunicatie, getiteld Wetenschapscommunicatie door wetenschappers: Gewaardeerd! 
• In oktober 2022 heeft Science Europe een direction paper gepubliceerd, getiteld Open Science As Part of a Well-Functioning Research System.
• In september 2022 heeft de European University Association de Coalition on Advancing Research Assesment (CoARA) gelanceerd.
• In augustus 2022 heeft the White House Office of Science and Technology Policy verklaard dat al het federaal gefinancierde onderzoek ook in open access moet worden gepubliceerd. Klik hier voor het daadwerkelijke memorandum.
• In november 2021 nam UNESCO een Recommendation for Open Science aan.
• In juni 2021 werd tijdens de zesde editie van de World Conferences on Research Integrity de Verklaring van Kaapstad opgesteld om wetenschappelijke integriteit te vergroten. Daar kwam al snel een reactie op, die werd gepubliceerd op de website van de University of Cape Town, waarin de pogingen van westerse landen/the Global North getypeerd worden als een vorm van ‘scientific colonialism’.
• In maart 2021 publiceerden Science Europe en cOAlition S hun onderzoek naar het diamanten model van publiceren in open access: The OA Diamond Journals Study. Een week eerder verscheen het Diamond Open Access Action Plan van de hand van Science Europe, cOAlition S, OPERAS en de Agence nationale de la recherche (French National Research Agency).

Databases en repositories

• OApen – een open access-platform met vrij toegankelijke, peer reviewed wetenschappelijke boeken op het gebied van de geestes- en sociale wetenschappen.
• PRISM – staat voor Peer Review Information Service for Monographs en heeft tot doel de procedure zichtbaar te maken om te komen tot ‘quality assured content’.
• SciELO – staat voor Scientific Electronic Library Online en biedt publicaties uit Latijns Amerika aan in diamond open access.

Onderzoek

• On Merrit – een door de Europese Commissie gefinancierd project dat onderzoekt of en hoe verantwoorde onderzoekspraktijken bestaande ongelijkheden kunnen verergeren.

Landelijke werkgroep Open Access

• De landelijke werkgroep Open Access van de UKB werkt aan een gids over zogenoemde predatory journals. Dit zijn organisaties die zich voordoen als wetenschappelijke tijdschriften, terwijl ze niet de middelen of de intentie hebben om de kwaliteitscontroles uit te voeren die daarbij horen, maar wel om een auteursbijdrage vragen. ScienceGuide publiceerde in maart 2023 een vraaggesprek met leden van deze werkgroep over dit soort ‘rooftijdschriften’.

Open Science beleid in Nederland

• Het Open Science-beleid in Nederland blijft achter bij dat van vooraanstaande Europese landen. Dit blijkt uit Amerikaans onderzoek waarin beleidsdocumenten daterend tot eind 2020 uit zeven Europese landen (Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Zweden) onder de loep zijn genomen. Nederland komt er in dit vergelijkend onderzoek bekaaid van af. In het algemeen was er nauwelijks beleid voor open onderzoeksdata in Nederland. ScienceGuide publiceerde hier op 15 maart 2023 een nieuwsbericht over.